فضل‌الله بن احمد بن محمد بن ابراهیم میهنی مشهور به شیخ ابوسعید ابوالخیر (۱ محرم ۳۵۷–۴ شعبان ۴۴۰ ه‍.ق) عارف و شاعر نامدار ایرانی سده چهارم و پنجم بود. ابوسعید ابوالخیر در میان عارفان مقامی بسیار برجسته و ویژه‌ای دارد و نام او با عرفان و شعر آمیختگی عمیقی یافته است. چندان که در بخش مهمی از شعر پارسی چهره او در کنار مولوی و عطار قرار می‌گیرد، بی آنکه خود شعر چندانی سروده باشد. در تاریخ اندیشه‌های عرفانی‌اش در بالاترین سطح اندیشمندان این گُستره پهناور در کنار منصور حلاج، بایزید بسطامی و ابوالحسن خرقانی بشمار می‌رود. همان کسانی که شهاب‌الدین سهروردی آن‌ها را ادامه دهندگان فلسفه باستان و ادامه حکمت خسروانی می‌خواند. از دوران کودکی نبوغ و استعداد او بر افراد آگاه پنهان نبوده است.

زندگی

شیخ ابوسعید ابوالخیر از عارفان بزرگ و مشهور سده چهارم و اوایل سده پنجم هجری در روز شنبه ۲۱ آذر ۳۴۶ هجری خورشیدی در مهنه متولد گردید و در ۲8 دی ۴۲۷ هجری خورشیدی در زادگاهش دیده از جهان فروبست.

میهنه، زادگاه و آرامگاه ابوسعید ابوالخیر، ناحیه‌ای میان سرخس و ابیورد، اکنون شهرکی در خاک ترکمنستان در ۱۳۰ کیلومتری جنوب شرقی عشق آباد، مقابل چهچهه در خاک ایران است.

او سال‌ها در مرو و سرخس فقه و حدیث آموخت تا در پی یک رویداد مهم در زندگی‌اش، درس را رها کرده و به جمع صوفیان پیوست و به وادی عرفان روی آورد.

شیخ ابوسعید پس از آشنایی با طریقه تصوف در نزد شیخ ابوالفضل سرخسی و ابوالعباس قصاب آملی به دیار اصلی خود (میهنه) بازگشت و هفت سال به ریاضت پرداخت و در سن ۴۰ سالگی به نیشابور رفت.

در این سفرها بزرگان علمی و شرعی نیشابور با او به مخالفت برخاستند، اما چندی نگذشت که مخالفت‌ها به موافقت بدل شد و مخالفان وی تسلیم شدند.

او تمام عمر خویش را در تربیت مریدانش سپری کرد. نوه شیخ ابوسعید ابوالخیر، محمد بن منور، در سال ۵۹۹ کتابی به نام اسرار التوحید درباره زندگی و احوالات شیخ نوشته است.

او پیرو مذهب شافعی بود، اما روایت شده که با دیدن خودداری صوفیان خانقاه از صلوات گفتن بر آل رسول (صلی الله علیه و اله و سلم) در تشهد اول و در قنوت، پیش‌نماز خانقاه را ملامت کرده و گفته «ما در موکبی نرویم که آل محمد در آن‌جا نباشد».

ابوسعید در روز پنجشنبه (شب آدینه) چهارم شعبان ۴۴۰ قمری در میهنه درگذشت.